اشاره: افراد بسیاری هستند که در روابط و تعاملات اجتماعی به‌دلیل عدم آگهی از قوانین درگیر مشکلاتی می‌شوند که توان رهایی و یا مقابله با آن را ندارند و یا اگر امکان رهایی و یا مبارزه باشد، رد پا و اثر آن تا پایان عمر گریبانگیر آنان می‌شود. یکی از روابطی که اقدام ناآگاهانه درآن موجب مخاطراتی در وضعیت افراد می‌گردد، عقد موقت است که در جامعه به صیغه معروف است. در مورد عقد موقت آن چه مورد بحث است، آثار حقوقی این عمل و بیان موضوع به زبان ساده است تا کسانی که اقدام به انعقاد ازدواج موقت می‌کنند از سوء استفاده احتمالی جلوگیری کنند.
اصولاً عقد ازدواج دو نوع است: عقد دایم و موقت.
1- در عقد دایم که بنیان جامعه براساس آن پایه ریزی شده است، زن و مرد پیمان می‌بندند و متعهد می‌شوند که تا پایان عمر در کنار یکدیگر زندگی کنند و درغم و شادی هم شریک، درسلامتی و بیماری یار هم باشند و با امضای خویش در سند ازدواج این پیمان را تایید و تأکید می‌کنند. این عقد به دلیل اینکه برای طرفین تعهد و تکلیف ایجاد می‌کند و از سوی دیگر اطمینان خاطر برای زن فراهم می‌کند که عقد پایانی ندارد و اتمام مدت آن، مرگ زوجین خواهد بود. لذا با طیب خاطر در کنار همسر زندگی می‌کند و فرزندان حاصل از این پیوند را پرورش می‌دهد. این عقد از جهت حقوق و تکالیف زوجین مانند نفقه و تمکین و اقامتگاه، تابع شرایط مقرر در قانون مدنی است.
2- در عقد موقت یا عقد منقطع، زن و مرد برای مدتی پیمان می‌بندند که تا میان آنها رابطه محرمیت برقرار شود و این رابطه دایمی و پایدار نیست بلکه برای مدتی است که در عقد معلوم می‌شود.
ارکان عقد موقت:
مطابق قانون مدنی در عقد موقت دو مساله دارای اهمیت زیادی است:
1- میزان مهر 2- مدت عقد
الف – تعیین مهر
برخلاف عقد دایم که اگر مهر قبل از عقد و یا در زمان عقد مشخص نشود عقد باطل نمی‌شود بلکه بعد از عقد نیز می‌توان برحسب مورد، مهریه را تعیین کرد ولی در عقد موقت اگر مهر تعیین نشود عقد باطل است. به این معنا که در زمان عقد لزوماً باید مهر معلوم و میزان آن مشخص باشد. کم یا زیاد آن بستگی به توافق و تراضی طرفین عقد دارد. مهریه باید مال معینی باشد و مالیت داشته باشد و قابل تملک باشد و متعلق به مردی باشد که قصد اجرای صیغه عقد را دارد یا اگر مربوط به دیگری است با اجازه وی باشد به‌طوری که زن بتواند آن را تحت مالکیت خود قرار دهد.
با توجه به اینکه عقد موقت برای مدت معینی است، اگر در مدت زناشویی موقت، زن فوت کند مهر او برعهده شوهر باقی است و ورثه زن می‌توانند مهر او را از شوهر موقت مطالبه کنند، زیرا آن چه در زمان حیات در مالکیت فرد باشد، بعد از فوت به‌عنوان ارث به وارث یا ورثه او منتقل می‌شود.
همچنین اگر شوهر قبل از زناشویی تمام مدت را ببخشد، باید نصف مهر را به زن بدهد به‌عنوان مثال اگر زن و مردی برای مدت شش ماه با یکدیگر ازدواج کرده باشند و شوهر قبل از پایان مدت مثلاً یک‌ماه از عقد گذشته بدون زناشویی مابقی مدت را به او ببخشد، باید نیمی از مهریه را به او تسلیم کند. اگر خودداری کند زن می‌تواند از طریق دادگاه خانواده نسبت به مطالبه آن اقدام نماید.
تعیین مدت
مطابق قانون، عقد ازدواج وقتی منقطع است که برای آن مدتی تعیین شده باشد یعنی رابطه زناشویی پس از مدت تعیین شده قطع می‌شود و زن و مرد دیگر به هم محرم نخواهند بود.
مدت عقد و ازدواج موقت باید حتماً‌معین باشد. این مدت می‌تواند یک ساعت، یک روز باشد، یک سال و یا 99 سال، به هر حال مدتی است که طرفین بر سر آن با یکدیگر توافق کرده‌اند. آنها در قبال یکدیگر پیمان وفاداری برای مدت معینی بسته و متعهد شده‌اند که در طی آن مدت رابطه زوجیت (زناشویی) داشته باشند و پس از پایان مدت این زندگی زناشویی و تعهد نیز خاتمه می‌یابد و باید دقت کنیم طولانی بودن مدت نکاح موقت عقد موقت را به عقد دایم تبدیل نمی‌کند و همان قانون مربوط به عقد موقت را دارد مثلاً زن حق نفقه ندارد مگر اینکه در عقد شرط کرده باشد و زن و مرد از یکدیگر ارث نمی‌برند و... بنابراین توصیه اکید می‌شود به الفاظ صیغه نکاح در زمان اجرای عقد کاملاً دقت شود که اگر کسی قصد ازدواج دائم را دارد صیغه نکاح موقت را جاری نسازند.
ثبت ازدواج موقت
اگر چه مطابق قانون هر ازدواجی باید در یکی از دفاتر ازدواج ثبت شود ولی قانونگذار تنها ثبت نشدن واقعه ازدواج دایمی را جرم و مردی را که ازدواج دایم خود را به ثبت نرساند مستوجب مجازات دانسته است و به همین دلیل است که بسیاری از ازدواج‌های موقت به ثبت نمی‌رسد. عدم ثبت واقعه ازدواج موقت به هر دلیلی که باشد مشکلاتی را به دنبال دارد که در مرتبه اول دامنگیر زن می‌شود که نا آگاهانه به آن تن داده است، چنانچه اگر مهر خود را مطالبه کند بدواً لازم است که اثبات زوجیت کند، به عبارت ساده‌تر باید ثابت کند که همسر شرعی مرد است و صیغه توسط کسی دیگر و یا خود مرد جاری شده است و در مواردی که با انکار شوهر خود مواجه شود با توجه به این که نه سند ثبتی در دست است که ثابت کند عقدی در میان بوده و نه حتی سند عادی یا تکه‌ای کاغذ که این رابطه را ثابت کند و نه شهودی که شاهد و ناظر رفت و آمد این زن و شوهر باشند، در قدم اول با مشکلی مواجه می شود که حل آن ساده و آسان نیست. علاوه بر آن چنانچه این رابطه منجربه تولد فرزند یا فرزندانی شود، اثبات این که طفل متعلق به این پدر است. زمانی طولانی درپی خواهد داشت و در صورتی که پدر رابطه ابوت (پدر و فرزندی) را نپذیرد از طریق آزمایشات پزشکی قانونی باید اقدام شود و چنانچه دسترسی به پدر طفل ممکن نباشد کسی که در این رابطه باقی می‌ماند زنی تنها و بی‌پناه با فرزندی بدون شناسنامه و هویت است.
به هر حال مهمترین توصیه به زنانی که قصد ازدواج موقت دارند این است که ازدواج خود را ولو برای مدتی کوتاه به ثبت برسانند و یا حتی در نوشته‌ای کوتاه که میزان مهریه و مدت عقد مشخص و معلوم و به امضای هر دو طرف رسیده باشد، درج کنند تا از بروز مشکلات بعدی که دامنگیر خود و فرزندانشان می‌شود، پیشگیری کنند.
نفقه زن در عقد موقت
در عقد موقت برخلاف عقد دایم، زن حق مطالبه نفقه ندارد مگر اینکه در زمان عقد، با توافق یکدیگر این حق را لحاظ کنند و یا اینکه اصولاً زن به منظور دریافت نفقه، ازدواج موقت کند. بسیاری از ازدواج‌های موقت با انگیزه خیرخواهانه صورت می‌گیرد، به این شکل که به عنوان مثال زن در شرایط اقتصادی بدی به سر می‌برد و مردی برای کمک به حال زن نفقه او را به عهده می‌گیرد، ضمن این که او را به عقد خود نیز در می‌آورد. در این موارد چنانچه شوهر از پرداخت نفقه خودداری کند، همسر موقت او می‌تواند با مراجعه به دادگاه خانواده تقاضای خرجی و نفقه نماید. ولی در صورتی که چنین شرطی در ضمن عقد قید نشده و یا طرفین براساس آن تن به ازدواج نداده باشند، زن نمی‌تواند مطالبه نفقه کند، بنابراین زنانی که به قصد تامین هزینه زندگی خویش عقد موقت را می‌پذیرند باید حق نفقه را در زمان عقد شرط نمایند و عقد را مشروط به پرداخت نفقه کنند.
معاونت آموزش قوه قضائیه
